„Areszt Śledczy w Katowicach w dwóch systemach totalitarnych (w okresie nazizmu i stalinizmu) w latach 1939-1956” to temat wykładu, który 20 marca wygłosiła dla studentów Tarnogórskiego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku dr Kornelia Banaś historyk z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. Kolejny wykład z mało znanej historii najnowszej był swego rodzaju komentarzem naukowym do projektu zrealizowanego podczas zajęć grupy słuchaczy w styczniu bieżącego roku w czasie wizyty w Areszcie Śledczym w Katowicach.
Wykładowczyni, dr Kornelia Banaś , historyk z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach od wielu już lat spotyka się ze studentami Uniwersytetu Trzeciego Wieku –Tarnogórskiego Stowarzyszenie-UTW, którzy niejednokrotnie mają w pamięci pewne wydarzenia i są one w historii ich losów jednostkowych nadal trudną i bolesną kartą.
To często takie spotkania z dr Kornelią Banaś pozwalają na pewien dystans historyczny wobec własnych emocji i weryfikację różnych informacji.
Słuchacze poznali w zarysie historię Aresztu Śledczego w Katowicach; IPN badał jego funkcjonowanie w systemach totalitarnych w latach 1939-1953, ale system represji działał tu do roku 56.
Z miejscem tym są związane losy wyjątkowych postaci jak na przykład księdza Jana Machy, młodego wówczas kapłana starającego się organizować i nieść pomoc ludziom w sytuacji wojennej, angażującego się w działania podziemia antywojennego.
Ksiądz Jan Macha jest niemal symboliczną ofiarą represji systemu hitlerowskiego; na zakończenie Roku Wiary metropolita katowicki Wiktor Skworc ogłosił go sługą Bożym i tym samym rozpoczął się proces beatyfikacyjny księdza, który oddał życie niosąc pomoc zwykłym ludziom dotkniętym tragedią wojenną.
Z innych postaci związanych z Aresztem Śledczym w Katowicach jest pochodzący z Tarnowskich Gór ksiądz Franciszek Blachnicki; to cierpienia w tym miejscu represji systemu hitlerowskiego spowodowały podjęcie przez niego decyzji zostania kapłanem.
Wśród osób represjonowanych w Areszcie Śledczym w Katowicach w systemach totalitarnych: nazistowskim i stalinowskim jest wielu mieszkańców naszego powiatu i powiatów ościennych.
I choć wśród więźniów byli także tacy skazani za typowe przestępstwa kryminalne większość jednak była więźniami systemu.
Jak funkcjonowało „prawo” w systemie stalinowskim zilustrował zaprezentowany przez dr Banaś fragment filmu dokumentalnego o losie człowieka oskarżonego o działania antypolskie, więzionego i torturowanego przez „aparat bezpieczeństwa”.
Wykład o historii miejsca, ludzi i funkcjonowaniu systemów totalitarnych był podyktowany potrzebą poznawania faktów trudnej przeszłości , ale także wyników historycznych badań, które prowadzi powołany do dokumentowania historii współczesnej IPN.
Wykład dr Korneli Banaś prowokuje do wielu refleksji.
Jedną z nich jest zapewne myśl o kondycji i naturze ludzkiej- zło nie rodzi się bowiem z niczego. Historia w swojej złożoności jest ilustracją psychiki człowieka i kondycji społeczeństw. Totalitaryzm nazistowski i stalinowski oceniane z perspektywy historycznej odsłaniają prawdę o „inżynierii społeczeństw” i władzy. Żyjąc tu i teraz jednak zadajemy sobie pytania o sens tego co się dzieje; czy tak zwana demokracja, w której żyjemy nas nie przerasta i czy spełnia nasze wyobrażenia o spokoju i bezpieczeństwie. Ten niepokój podsyca sytuacja , w której żyjemy- mediokracja; okazuje się, że media współczesne tworzą rzeczywistość polityczną, której niestety ludzie ulegają.
Wykład doktor Kornelii Banaś można podsumować refleksją polskiego poety i dramaturga Tadeusza Różewicza, który w swoim dramacie pt. „Kartoteka” podsumował uniwersalnie kondycję człowieka : „Czasy są niby duże, ludzie trochę mali.”
Stanisława Szymczyk
sekretarz Tarnogórskiego Stowarzyszenia – UTW